Archetypy i topika mitologiczna

W mitach utrwaliły się archetypy – pradawne, niezmienne wyobrażenia, które tkwią w świadomości zbiorowej całej społeczności. Dotyczą wzorów ludzkich postaw i zachowań, np.:

• Antygona – kobieta broniąca swoich racji.
• Demeter – czułość matki.
• Ikar – marzyciel i człowiek bezmyślny, archetyp człowieka, który pragnie pokonać granice jakie stawia nam natura, zapłacił najwyższą cenę za chwilę szczęścia. Jego lot do słońca symbolizuje uniesienie, upojenie swobodą, a także jest klęską nauczyciela i ojca Dedala. Pomimo upomnień ojca Ikar wzbił się zbyt wysoko i promienie słoneczne roztopiły wosk, którym były zlepione skrzydła.
• Dedal – archetyp człowieka rozważnego, doświadczonego, realista. Uosabia tęsknotę za ojczyzną, pragnie niezależności i wolności.
• Orfeusz – poświęcenie w imię miłości.
• Prometeusz – altruista i buntownik.
• Syzyf – człowiek, który pracuje bez efektów.
• Niobe – skrzywdzona, cierpiąca matka. Królowa Teb dumna ze swoich 14 dzieci, uważała się za lepszą od Latony – matki 2 dzieci: Apolla i Artemidy. Dzieci Latony uśmierciły jej potomstwo, a zrozpaczoną Niobe bogowie zamienili się w kamień.
• Kasandra – zwiastunka katastrofy, nieszczęścia.
• Narcyz – miłość własna. Narcyz zakochał się w swoim własnym odbiciu.
• Zeus – władca i król.
• Piękna Helena – żona Menelaosa, króla Sparty. Jej porwanie było przyczyną wybuchu wojny trojańskiej.
• Edyp – symbol okrutnego losu. Edyp był synem Lajosa i Jokasty, zgodnie z przepowiednią zabił ojca i poślubił matkę.
• Herakles – symbolizuje odwieczny sen o potędze, siłę i męstwo. Na swoim przykładzie udowodnił, że dzięki męstwu i wytrwałości można wykonać prace pozornie niemożliwe, wykonał 12 takich prac.

Z mitów wywodzą się także stałe obrazy i motywy literackie tzw. miejsca wspólne. Powtarzający się obraz czy motyw określamy nazwą topos (z gr. miejsce), a zbiór toposów topiką, np. amor przeszywający serce strzałą, arkadia, lot ikaryjski, świat teatru. Wspólne motywy można znaleźć także w różnych mitologiach starożytnych: topos genezyjski (z gr. rodowód, początek). Mity najpierw przedstawiają rodzenie się bogów (teogonia), potem opowiadają o stworzeniu przez nich świata (kosmogonia), a w końcu ludzi.

Początkowo mity przekazywano jedynie ustnie. Dopiero Homer jako autor Iliady i Odysei uporządkował  najważniejsze mity i stworzył cały system bogów. Mitologia cały czas była zmieniana przez literaturę. Autorzy modyfikowali ją, przerabiali i dostosowywali do swoich potrzeb, robił to już Homer.