Frazeologizmy mitologiczne

Frazeologizmy mitologiczne to  związki frazeologiczne powstałe na podstawie mitów greckich. W opowieści mitycznej ważną rolę grają: metafory, alegorie i symbole. Mit nie wyraża treści wprost, lecz często poprzez różnie zbudowany obraz. Wartość metaforyczną lub symboliczną mają utrwalone w języku związki frazeologiczne, które przedstawia poniższa tabela. Stanowią one dowód na to jak wyrażenia zaczerpnięte z mitologii przeniknęły do języka potocznego.

Związek frazeologiczny Mit o… Objaśnienie
Nić Ariadny Tezeuszu Wyjście z rudnej sytuacji. Tezeusz otrzymał ją od Kreteńskiej królowej, nić pozwoliła mu wyjść z labiryntu Minotaura.
Stajnia Augiasza Heraklesie Bród, nieład, miejsce szczególnie zaniedbane. Oczyszczenie stajni, w której nie sprzątano przez 30 lat było jedną z 12 prac Heraklesa.
Syzyfowa praca Syzyfie Nadaremna, bezsensowna praca. Król Koryntu – Syzyf był przyjacielem bogów, który kilkakrotnie ich przechytrzył: ujawniał ich tajemnice, uwięził bożka śmierci Tanatosa, uciekł z Hadesu. Za swoją zuchwałość musiał wtaczać głaz pod górę, z gdy ten był już u szczytu staczał się i Syzyf rozpoczynał na nową swoją pracę.
Róg obfitości narodzinach świata Bogactwo, źródło obfitości. To róg kozy Amaltei, której mlekiem został wykarmiony Zeus. To on pobłogosławił róg i od tej pory napełniał się wszystkim czego zapragnął jego posiadacz.
Tytaniczna praca – Praca wyczerpująca, bardzo ciężka. Tytani – olbrzymy i siłacze, z którymi o władzę walczył Zeus.
Pięta Achillesa Wojna trojańska Słaby punkt, słaba strona. Bogini morska Tetyda aby zapewnić synowi nieśmiertelność zanurzyła jego ciało w Styksie (rzeka umarłych) uodporniając je tym samym na wszelkie rany.
Koń trojański Wojna trojańska Podstęp, fałszywość, niebezpieczny dar, ukryte niebezpieczeństwo. Pod koniec 10. roku wojny, Grecy udali rezygnację z oblężenia, pozostawili po sobie jedynie ogromnego drewnianego konia. Trojanie wprowadzili dar do miasta nie wiedząc, że w środku kryje się oddział rycerzy. Grecki podstęp spowodował upadek Troi.
Jabłko niezgody / Złote jabłko / Jabłko dla najpiękniejszej Wojna trojańska Przyczyna, źródło konfliktu. Jabłko dla najpiękniejszej zostało rzucone przez boginię niezgody Eris. O rozstrzygnięciu sporu: która z bogiń: Hera, Atena czy Afrodyta ma otrzymał jabłko decydował Parys. Przekazał jabłko Afrodycie w zamian za obietnicę poślubienia najpiękniejszej kobiety na świecie.
Tarcza Achillesa Wojna trojańska Ochrona, nietykalność.
Męki Tantala Tantal Niespokojne pragnienie czegoś, wielkie cierpienie. Król Tantal chciał sprawdzić czy bogowie faktycznie są wszechwiedzący, poczęstował ich więc potrawą sporządzoną z ciała syna. Zeus przywrócił chłopu życie, a Tantala skazał na wieczny głód i pragnienie.
Olimpijski spokój – Niezmącony spokój, powaga, panowanie nad emocjami. W czasie starożytnych igrzysk olimpijskich przerywano walki i wojny.
Paniczny strach Panu Przerażenie. Bożek Pan, gdy był rozgniewany krzykiem wzbudzał lęk i strach.
Pod Egidą narodzinach świata Pod patronatem, opieką. Egida to tarcza, którą Zeus wykonał ze skóry kozy Amaltei.
Argusowe Oko Herze Czujny wzrok
Złote runo Argonauci (50 bohaterów greckich) Szczęście, coś cennego ale trudnego do zdobycia. Wyprawa na statku Argo do Kolchidy po złote runo czarodziejskiego baranka.
Ikarowy lot Dedalu i Ikarze Śmiałe przedsięwzięcie, tragiczne w skutkach, marzenia kończące się katastrofą.
Pola elizejskie – Kraina szczęścia. Rajski zakątek Hadesu. Przenieść się na pola elizejskie – umrzeć.
Miecz Damoklesa Historia starożytna Grożące niebezpieczeństwo.
Węzeł gordyjski Historia Wielkiego Aleksandra Problem trudny do rozwiązania, skomplikowany. Kunsztowny węzeł z łyka w świątyni Zeusa w Gordion. Osoba, która go rozwiąże miała zostać władcą Azji Mniejszej. Aleksander Wielki przeciął go mieczem.
Labirynt Tezeuszu Zawikłania, problemy. Labirynt został zaprojektowany na polecenie króla Minosa na Krecie przez Dedala. Zamieszkał w nim Minotaur.
Kompleks Edypa Labdakidach Miłość do matki, nienawiść do ojca.
Narcyz Narcyzie Człowiek zakochany w sobie.
Objęcia Morfeusza Morfeuszu Sen.
Strzała amora Erosie Miłość.
Szata (koszula) Dejaniry Heraklesie Przywiązanie, które powoduje cierpienie i ból. Umierający centaur Nessos chciał zemścić się na Heraklesie. Polecił jego żonie swoją krew jako środek, który zapewni jej miłość męża. Ĺťona nasączyła koszulę Heraklesa krwią, która wywoływała i niego straszne męki. Uwolnili go od nich dopiero bogowie ofiarowując mu nieśmiertelność.
Ośle uszy Midasie Symbol głupoty.
Ambrozja – Coś bardzo smacznego.
Prokrustowe łoże – Nieludzkie cierpienia. Proktus napadał na ludzi, a następnie obcinał im nogi lub rozciągał aby dopasować rozmiarem do swego łoża.
Między Scyllą a Charybdą Odyseuszu Być w bardzo niebezpiecznej sytuacji, gdzie zagrożenie czai się z obu stron.
Chimeryczny charakter – Osoba kapryśna, dziwaczna, nieprzewidywalna. Od Chimery- potwora łączącego cechy lwa, kozy i węża.
Czapka niewidka Hadesie Daje możliwość pozostawania niewidzialnym. Posiadał ją Hades
Drakońskie prawo – Prawo surowe, o charakterze zemsty. Drakon to imię prawodawcy i reformatora.
Kraina cieni – Czyli grecki Hades, świat umarłych.
Miłość lesbijska komedia attycka wyśmiewająca Safonę jako osobę nieobyczajną Termin określający miłość dwóch kobiet.
Nić żywota – Oznacza los, przeznaczenie. Według Hezjoda przędzie ją Mojra Kloto.
Nike – Symbolizuje zwycięstwo, tryumf, istoty, która niesie wieść o wygranej.
Puszka Pandory Prometeuszu Źródło nieszczęść i kłopotów. Pandora otrzymała puszkę w posagu od Zeusa. Wbrew ostrzeżeniom puszka została otwarta i uwolniło się zamknięte w niej zło, nieszczęście, plagi, choroby, które do dziś dnia nękają ludzkość.
Pegaz – Skrzydlaty koń Zeusa. Dosiąść Pegaza, czyli próbować sił w poezji, pisać wiersze.
Pępek świata – Najważniejsza osoba, rzecz. Świątynię w Delfach uznawano za środek świata.
Powrót do Itaki Odyseuszu Powrót do domu, ojczyzny.
Pyrusowe zwycięstwo – Zwycięstwo opłacone nadmiernymi ofiarami. Od imienia króla Epiru – Pyrrusa
Wejść na Parnas – Osiągnąć sukces, np. literacki. Górę Parnas uważano za siedzibę poezji i muzyki.
Woda latejska – Woda dająca zapomnienie. Od rzeki zapomnienia Lete w Hadesie.
Wróżba Tejrezjasza – Mądre, przenikliwe przewidywanie przyszłości. Tejrezjasz – ślepy wróżbita, który w młodości stracił wzrok, gdy ujrzał nagą Atenę w kąpieli. W zamian Zeus dał mu życie 7 razy dłuższe niż innym ludziom i dar jasnowidzenia.